چاقی؛ علل؛ عوامل و درمان

27 آبان چاقی؛ علل؛ عوامل و درمان

با شنیدن کلمه چاقی چه چیزی به ذهن شما می‌آید؟ غذای چرب؛ اضافه وزن؛ کم‌تحرکی؛ مشکلات قلبی و تنفسی و … . چاقی امروزه به عنوان یک بیماری شناخته می‌شود و جمعیت زیادی در جهان به آن مبتلا می‌باشند.

چاقی به انباشت بیش از اندازه بافت چربی در بدن گفته می‌شود و تأثیرات منفی بسیار زیادی بر سلامتی افراد دارد. چاقی عامل ایجاد بیماری‌های قلبی و عروقی مانند سکته قلبی و فشار خون؛ بیماری‌های تنفسی مانند آپنه؛ مشکلات مغزی مانند سکته مغزی؛ و دیابت و آرتروز و … می‌باشد. طبق آخرین تحقیقات محققان چاقی یکی از مهم‌ترین عوامل ابتلا به سرطان است و باعث کاهش طول عمر در افراد می‌گردد.

چاقی بر اساس معیاری علمی به نام BMI (Body Mass Index) یا شاخص توده بدنی شناخته می‌شود. بر اساس این معیار زمانی که بی ام آی فرد بالاتر از عدد ۳۰ قرار گیرد چاق شناخته می‌شود.

علت‌های متعددی برای چاقی عنوان می‌گردد اما مهم‌ترین و موثرترین علت تمایل ژنتیکی بدن به انباشت و ذخیره‌سازی چربی است. زمانیکه این موضوع به همراه عدم تحرک و دریافت بیش از اندازه مواد غذایی در کنار هم قرار گیرند موجب چاقی می‌گردد.

البته در مواردی اختلالات غدد درون ریز بدن و یا استفاده از برخی داروها و امراض روانی موجب چاقی می‌گردد.

راه‌های مختلفی جهت رهایی از چاقی وجود دارد. معمولاً ورزش و رژیم غذایی اولین مراحل می‌باشند. در صورتیکه از این روش‌ها پاسخ مناسبی دریافت نشود روش‌های دیگری مانند داروهای لاغری؛ بالن معده؛ جراحی چاقی (اسلیو؛ بای پس؛ مینی بای پس) توصیه می‌گردد.

تعریف چاقی

چاقی (Obesity) بر اساس معیاری علمی به نام شاخص توده بدنی یا BMI تعریف می‌شود. بی ام آی دارای فرمولی بصورت زیر است:

عددی که از فرمول بالا به دست می‌آید ملاک و معیار تشخیص چاقی است. تقسیم بندی BMI در تصویر زیر نمایش داده شده است.

همانطور که مشاهده می‌کنید محدوده نرمال بی ام آی در محدوده ۲۵ الی ۲۹.۹ است. در صورتیکه بی ام آی فرد بالاتر از ۳۰ باشد چاق و بالاتر از ۳۵ خیلی چاق یا به عبارتی چاقی مرضی شناخته می‌شود.

چاقی از نظر علم پزشکی دارای درجه و دسته بندی‌ است. درجه‌های مختلف چاقی را در جدول زیر مشاهده می‌کنید.

علل چاقی

عوامل ژنتیکی یکی از مهم‌ترین موارد و علل ابتلا به چاقی هستند. به نظر می‌رسد ترکیبی از عدم تحرک کافی و مصرف کالری کم به همراه دریافت  کالری بیش از میزان نیاز در کنار عوامل ژنتیکی باعث چاقی می‌گردد. امروزه با توجه به ماشینی شدن سبک زندگی افراد تحرک کافی ندارند همچنین با تغییر سبک مصرف مواد غذایی به مواد غذایی چرب مانند فست فودها زمینه لازم برای چاقی فراهم است.

جهت كسب اطلاعات بيشتر مي‌توانيد مقاله «عوامل موثر بر چاقي» را مطالعه كنيد.

در مواردی نیز استفاده از داروهای اعصاب باعث افزایش وزن می‌گردد. اما بصورت کلی عواملی که می‌توان از آنها به عنوان علل چاقی یاد کرد: زمینه‌های ژنتیکی؛ کم‌تحرکی؛‌ تغذیه ناسالم (استفاده از مواد غذایی چرب)؛ برخی داروها؛ اختلالات هورمونی مربوط به غدد درون ریز بدن و مواردی از این قبیل است.

خطرات چاقی و تأثیرات منفی آن بر بدن

اضافه وزن عامل مشکلات و بیماری‌های بسیار زیادی است. بیماری‌هایی از قبیل بیماری‌های قلبی و عروقی؛ دیابت نوع دوم؛ آپنه خواب؛‌ آرتروز؛ سرطان‌های گوارشی و … . بر همین اساس چاقی به عنوان یک عامل کاهنده طول عمر شناخته می‌شود.

چاقی خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها را افزایش می‌دهد.

جهت كسب اطلاعات بيشتر مي‌توانيد مقاله «مهم‌ترين عوارض چاقي» را مطالعه كنيد.

چاقی عامل دیابت نوع ۲

دیابت نوع ۲ بیماری است که در آن قند خون بیش از اندازه طبیعی است. اضافه وزن زیاد از مهم‌ترین عوامل ابتلا به دیابت نوع ۲ است. دیابت نوع ۲ رایج ترین نوع دیابت است.

اگر به دیابت نوع ۲ مبتلا هستید کاهش وزن و لاغر شدن می‌تواند به کنترل قند خون شما کمک کند.

فشار خون بالا ناشی از چاقی

فشار خون به میزان فشاری گفته می‌شود که جریان خون به دیواره رگ‌ها وارد می‌کند. چاقی می‌تواند باعث ایجاد فشار خون بالا شود به این دلیل که قلب باید برای رساندن خون به تمامی سلول‌ها با قدرت بیشتری پمپاژ کند. همین امر باعث افزایش فشار خون می‌گردد.

کاهش وزن کمک بسیاری زیادی به کنترل فشار خون می‌کند.

چاقی مهم‌ترین علل بیماری‌های قلبی

چاقی می‌تواند عامل ابتلا به بیماری‌های قلبی از جمله سکته قلبی؛ آنژین و ایست قلبی؛‌ تشکیل لخته وریدی؛ سطح غیرعادی کلسترول و … شود.

مشکلات استخوان و درد مفاصل به دلیل چاقی

متأسفانه چاقی عامل بیماری‌هایی مانند آرتروز و کمر درد است. وزن زیاد به مفاصل فشار زیادی وارد می‌آورد. کاهش وزن در افراد چاق می‌تواند به کنترل این وضعیت کمک کند.

چاقی و بیماری‌های گوارشی

چاقی می‌تواند باعث ایجاد بیماری‌های دستگاه گوارش مانند ریفلاکس معده؛ بیماری کبد چرب و سنگ کیسه صفرا شود. همچنین چاقی خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش می‌دهد.

چاقی و ناباروری

بر اساس آخرین تحقیقات و یافته‌های علمی چاقی می‌تواند باعث ناباروری گردد. مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که افزایش وزن و چاقی در زنان منجر به بروز مشکلاتی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک (تنبلی تخمدان)، سیکل قاعدگی نامنظم، اختلال در تخمک گذاری، سقط جنین و حتی مشکلات مربوط به ناباروری می‌شود.

مشکلات تنفسی به دلیل چاقی

افراد چاق دچار بیماری‌های تنفسی از جمله آپنه خواب و آسم می‌گردند. کاهش وزن به این افراد کمک بسیار زیادی در جهت بازگشت به وضعیت نرمال می‌کند.

نقش چاقی در مشکلات کلیوی و دستگاه تناسلی

چاقی عامل مشکلات زیادی از جمله ناکارآمدی جنسی؛ بی‌اختیاری ادراری؛ نارسایی مزمن کلیوی؛ کاهش فعالیت بیضه یا تخمدان؛ مخفی بودن آلت تناسلی و … می‌باشد.

اگر در مراحل اولیه بیماری‌های مزمن کلیه هستید کاهش وزن ممکن است روند پیشرفت بیماری را کند کرده و کلیه‌های شما را برای مدت طولانی‌تری سالم نگه دارد.

درمان چاقی و رسیدن به وزن ایده آل

اگر شما یک فرد چاق هستید به شما توصیه می‌کنیم تا حتماً به دنبال درمان چاقی و رسیدن به وزن ایده‌آل باشید. رها کردن و دنبال نکردن درمان سلامتی شما را به شدت به خطر خواهد انداخت.

معمولاً استفاده از رژیم غذایی مناسب تحت نظر متخصص تغذیه و همچنین ورزش مرتب اولین راه برای کاهش وزن می‌باشد. اما در مواردی افراد به دلیل ابتلا به چاقی مفرط از این روش‌ها پاسخ مناسبی دریافت نمی‌کنند. در این موارد درمان‌هایی مانند جراحی چاقی پیشنهاد می‌گردد.

با وجود اینکه جراحی‌های چاقی مانند اسلیو معده؛ بای پس معده و … بسیار هزینه بردار است اما حتماً هزینه‌ای که چاقی در طول مدت زمان به شما وارد خواهد کرد و صدماتی که به سلامتی شما وارد می‌کند بیشتر خواهد بود.

رژیم غذایی مناسب درمان چاقی

پیروی از یک رژیم غذایی مناسب کمک بسیاری به درمان چاقی خواهد کرد. برای این امر باید به یک متخصص تغذیه و رژیم درمانی مراجعه نمود تا با در نظر گرفتن شرایط و انجام آزمایشات اولیه یک برنامه غذایی در اختیار شما قرار دهد.

البته معمولاً انجام رژیم غذایی برای افراد چاق کاری بسیار سخت و طاقت‌فرساست.

ورزش منظم جهت رهایی از چاقی

یکی از روش‌هایی که در کاهش وزن بسیار موثر است ورزش منظم و روزانه می‌باشد. با انجام ورزش میزان کالری مصرفی شما افزایش یافته و باعث چربی سوزی می‌گردد. همین امر در طول زمان به شما کمک می‌کند تا وزن خود را به میزان زیادی کاهش دهید.

جراحی چاقی

جراحی چاقی (جراحی باریاتریک) یکی از روش‌هایی است که در سالیان اخیر در دنیا مورد توجه قرار گرفته است. در این نوع جراحی‌ها که دارای انواع مختلفی مانند اسلیو معده؛ بای پس معده و مینی بای پس می‌باشد جراح با کاهش حجم معده و تغییر مسیر عبور غذا در دستگاه گوارش باعث جذب کالری کمتر شده و در طول زمان فرد میزان زیادی از وزن اضافه خود را کاهش خواهد داد.

این جراحی‌ها به صورت بسته (لاپاراسکوپی) انجام می‌شوند و معمولاً عوارضی ندارند. همچنین به دلیل دوره نقاهت کوتاه (معمولاً چند روز) فرد می‌تواند پس از عمل به راحتی به فعالیت عادی خود بدون مشکل ادامه دهد.

جهت انجام جراحی چاقی باید در ابتدا به یک جراح چاقی مراجعه نموده و پس از مشاوره با او تصمیم به عمل نمایید.

دکتر مهدی عالم رجبی؛ فلوشیپ جراحی گوارش

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران